Is de deeleconomie sociaal?

In 2011 werd voor het eerst de trend voor de deeleconomie benoemd. Euforie alom. Nooit eerder werd zo veel gedeeld, door gebruik te maken van technologie en sociale media.

De kansen die de deeleconomie biedt, beantwoorden aan de uitdagingen van vandaag: de noodzaak tot minder gebruik van energie, grondstoffen en ruimte, en solidariteit aangeboden door een nieuw economisch model. Er werd zelfs gesproken over straathoeksocialisme of communisme 2.0.

Pas later kwam de nuance en de kritische tegenstem. Een heel belangrijk vraagstuk rees: Is de deeleconomie wel sociaal?

De deeleconomie maakt zwartwerk sexy

Via deelplatformen worden kamers en auto’s verhuurd, maar ook klussen in de buurt aangeboden. Vaak is dit sporadisch, maar bij sommige operatoren zijn inkomsten van de nieuwe verhuurders vaak erg hoog. Omdat er geen automatische belastingaangifte is, blijven deze inkomsten onder de radar van de fiscus. De grens tussen delen en zwartwerk 2.0 is erg dun.

De kritiek dat de micro-entrepreneurs uit de deeleconomie ons verworven sociale welvaartstaat ondergraven is vaak terecht. Of inkomsten aangegeven worden, hangt volledig af van de bereidheid van de betrokkene. We hebben vandaag geen systeem voor automatische inning bij kleinere transacties.  

Is de deeleconomie daarom niet sociaal? Neen, onze mechanismen voor inning zijn niet geëvolueerd. Een flexibelere bevrijdende inning zou beter zijn, maar ook transparantie en duidelijke communicatie van de operatoren, en een beperkte vrijstelling, om de kleinschalige aanbieders niet onnodig administratief te belasten.

Enkel de goed opgeleide blanke middenklasse deelt

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat deelnemers aan de succesvolle op technologie gebaseerde deelinitiatieven vaak tot de zelfde doelgroep behoren. Iemand noemde ze ooit de typische bakfietsouders. Ja, dit klopt. Zij die het financieel minder nodig hebben om te delen, delen. Sociaal gezien, bereikt de deeleconomie de foute doelgroep.

Maar heeft niet elk product of dienst haar early adopters? De deeleconomie is nog steeds jong en evolueert. De kritiek is daarom voorbarig.

Of de deeleconomie dan wel de juiste doelgroep bereikt, is niet de juiste vraag. Het lijkt mij net aangewezen om de vraag te stellen: Hoe kunnen initiatieven uit de deeleconomie versneld een doorbraak realiseren naar een bredere doelgroep.

Daarbij kan de overheid een rol spelen als sociale accelerator:

• Via steun voor sociale innovatie, wat al gebeurt door de Sociale Innovatiefabriek
• Door te communiceren naar een brede doelgroep. Delen promoten zou een’ boodschap van algemeen nut’ kunnen zijn. Toch veel eerder dan het promoten van Belgisch varkensvlees.

Mechanismen voor vertrouwen stimuleren enkel horizontale solidariteit

Eén van de factoren die de exponentiële groei van de deeleconomie heeft veroorzaakt, is het ontstaan van mechanismen om vertrouwen te creëren:

• Ratings door gebruikers
• Gepersonaliseerde profielen
• Integratie sociale media

Dit zorgt ervoor dat je op zoek kan gaan naar personen die lijken op jezelf: strikt peer-to-peer. Je ziet hoeveel gemeenschappelijke Facebookvrienden en interesses je hebt. Je hebt vooral vertrouwen in je eigen spiegelbeeld.

De transacties in de deeleconomie zijn horizontaal. De betere middenklasse deelt door gebruik te maken van apps. Een doelgroep met een lager inkomen of lager opleidingsniveau deelt ook wel, maar op de traditionele wijze, zoals het carpoolen bij arbeiders.

Het is de uitdaging om ook verticale transacties te genereren. Hiervoor zijn verschillende strategieën:

•  Focus op de buurt: vertrouwen kan ontstaan uit nabijheid in plaats van persoonlijke eigenschappen. Initiatieven zoals particulier autodelen, repair cafés, leefstraten, Op Wielekes en LETS-groepen hebben vaak een stevige buurtverankering.
• Andere actoren betrekken in de deeleconomie: buurtwerk, kringwinkels; het postkantoor… Zij kunnen in plaats van technologie de link maken tussen verschillende groepen mensen
•  Operatoren aanmoedigen en ondersteunen om in te zetten op verbreding door sociale innovatieprojecten en samenwerking met lokale besturen.

Is de deeleconomie sociaal? Wel, de deeleconomie heeft ontzettend veel potentieel. Vandaag is ze niet altijd even sociaal. De juiste vraag is echter: Hoe maken we de deeleconomie socialer en wie werkt mee?