Wat is een common?

Waarom zou je een common creëren? 

Omdat het geheel bijna altijd meer is dan de som van de delen. Als je elk apart gaat vissen in een meer, zal het meer snel zijn leeggevist. Als je met elkaar afspreekt hoeveel elk mag vissen, is het een eindeloze bron van voedsel.

Hoe werkt het? 

Een common wordt gecreëerd zodra je samen met enkele anderen een stukje van de wereld afbakent en daarvoor zelf nieuwe spelregels afspreekt. Dat stukje kan bijvoorbeeld een boerderij zijn, of een natuurgebied of een visvijver. Maar evengoed een digitale encyclopedie zoals Wikipedia. Eender wat zolang het geheel maar meer is dan de som van de delen. Om ervoor te zorgen dat er kan worden samengewerkt zijn spelregels nodig. De spelregels leggen de rechten en de plichten van de gebruikers van de common vast. Rechten zoals wie toegang krijgt, wie wanneer en hoeveel mag oogsten en wie welke rollen mag opnemen; plichten zoals het doen van herstellingen en het  sanctioneren van inbreuken tegen de spelregels.

Wat is een common? 

Een common is een platform om samen dingen te doen. Een common is niet zomaar een encyclopedie, een windmolen of een boerderij, maar eentje waarvan je samen bepaalt hoe die tot stand komt, hoe die eruitziet en waar die voor dient. Het gaat dus om mensen die door middel van goede afspraken samen iets beheren. Alledrie die elementen zijn even cruciaal. Het is de combinatie ervan die zorgt dat het geheel meer is dan de som van de delen.

Wat zijn de voordelen van commons? 

Waarom hebben we commons nodig als we al markten en overheden hebben om spelregels voor samenwerking vast te leggen? Het speciale aan een common is dat die niet van buitenuit georganiseerd wordt. Een common is een soort eilandje dat je maakt. Je bepaalt er zelf wat er gebeurt, waarom, hoe en met wie. De spelregels worden gemaakt, gevolgd en afgedwongen door de gebruikers van de common zelf. Dat heeft enkele belangrijke voordelen tegenover markt en staat:

1. Autonomie:  Commons geven ons weer controle over onze leefwereld in een tijd waarin de spelregels voor ons dagelijkse leven enkel nog lijken te worden bepaald op de G8, de financiële markten of in Europa. Het bevestigt ons opnieuw in onze menselijke waardigheid omdat we niet hoeven te leven in functie van de structuren, maar de structuren er zijn voor ons. Ook al is de stroom uit je eigen windmolen misschien wat duurder, of moet je ’s nachts opstaan om te waken of ie’t houdt in de storm, het is tenminste jouw stroom waarvan jij hebt bepaalt hoe die is opgewekt, waarvoor die wordt gebruikt en wat er gebeurt met de winst.
2. Subsidiariteit: Een tweede voordeel is dat de gebruikers van de common zelf het meeste informatie hebben over de specifieke lokale context en die context ook van dag tot dag kunnen opvolgen terwijl ze ervan gebruikmaken. We kennen allemaal de blinde vlekken van de financiële markten die geen rekening houden met negatieve externaliteiten zoals psychologische – en milieukosten en de logheid van overheden die politieke koehandel drijven vaak niet gehinderd door diepe kennis van zaken. Doordat in een common de gebruikers zelf de regelgevers zijn, worden de beslissingen genomen op dat niveau dat daar het best geschikt voor is.
3. Duurzaamheid: Een derde voordeel van het samenvallen van gebruikers en regelgevers is dat de gebruikers intrinsiek gemotiveerd zijn en externe regelgevers niet. Voor de gebruikers is het doel van de spelregels niets anders dan het in stand houden van de common zelf. Overheden en marktpartijen zijn niet intrinsiek maar extrinsiek gemotiveerd: het behalen van stemmen of het maximaliseren van de winst.

Wat zijn de valkuilen? 

Iedereen kan een common creëren. Omdat het op zichzelf draait, is er eigenlijk maar één enkele voorwaarde, nl. dat het zichzelf in stand houdt. Dat is niet altijd eenvoudig. 

1. De regels moeten zo ontworpen zijn dat iedereen baat blijft hebben bij het onderhouden van de common. Het geheel is meer dan de som van de delen, maar als sommigen zo weinig krijgen dat ze er apart meer uit zouden kunnen halen, loopt de common het risico om uit elkaar te vallen. Rechten en de plichten moeten dus evenwichtig verdeeld worden. 
2. De gebruikers moeten er zelf op toezien dat de regels worden gerespecteerd, want spelregels hebben weinig zin als toch niemand ze volgt. 
3. Als de omgeving verandert, moeten de regels mee kunnen veranderen. Hoe goed een regel ook is, als die niet gewijzigd kan worden dan loopt het vroeg of laat fout af. 

Kortom, goeie spelregels zijn evenwichtig, afdwingbaar en adaptief.

Waarom zijn commons plots zo hip? 

De sleutel tot het creëren van commons is het vermogen om goede afspraken te maken met elkaar. Communicatie dus. Door de beperkte communicatiemogelijkheden was het opzetten van commons vroeger alleen mogelijk in kleine groepen die dicht bij elkaar woonden en elkaar goed kenden. Door de industrialisatie werd onze maatschappij zo groot dat iedereen onmogelijk nog genoeg met elkaar kon communiceren. Markten en staten bloeiden op omdat zij als belangrijk voordeel hadden dat stemmers en kopers zich succesvol kunnen organiseren zonder met elkaar te hoeven communiceren; sterker nog, het stemgeheim en de perfecte markt vereisen net dat elke burger handelt als individu.

Digitalisering heeft onze communicatiemogelijkheden sterk vergroot. Vandaag is het plots wél haalbaar om met grote, verspreide groepen mensen afspraken te maken. Zo krijgen commons weer een toekomst, en ontstaan een nieuw soort commons op een schaal die vroeger ondenkbaar was. Denk bijvoorbeeld aan Wikipedia, de digitale internetencyclopedie die gestructureerd en onderhouden wordt door dezelfde mensen die ze gebruiken.

Zullen commons de wereld redden?

De grote problemen van de industriële tijd zijn typisch terug te voeren op de blinde vlekken van haar dominante instituties, markt en staat. De nieuwe mogelijkheden van de commons laten toe die blinde vlekken op te vullen. Droom dus niet langer van een andere wereld, maar maak’m gewoon zelf! Creëer vandaag nog een common of neem contact op met één van de commons in je buurt. 

Rogier De Langhe, economiefilosoof Universiteit Gent