Uber, helder als water

Foto: Waterworld.com Sanitation Revolution

Gisteren had ik het voorrecht om deel te nemen aan een debat over de deeleconomie in De Warande te Brussel. Tussen exquise pot en pint deelde ik de visie van Taxistop. Andere sprekers waren Filip Nuytemans van Uber en Vlerick-professor Marion Debruyne.

In zo'n debat wordt natuurlijk snel de controverse opgezocht: to Uber or not to Uber.

backlash tegen de deeleconomie

De backlash tegen de deeleconomie, niet in geringe mate aangevuurd door traditionele middenveldsorganisaties, is in volle gang. Getuige daarvan het thema van komend Ouishare Fest (18-21 mei in Parijs): After The Gold Rush. De hoerastemming is omgeslagen in dysforie. Wie zegt "deeleconomie" of "P2P" is niet langer een wereldverbeteraar maar moet zich omgekeerd verdedigen waarom regels worden omzeild en jobs worden uitgehold. 

Hoe verhoudt Uber zich tot de commons?

Deze ochtend vestigde Koen Frenken, één van de belangrijkste stemmen in het publieke debat over deeleconomie in Nederland, mijn aandacht op volgend bericht: 47 bedrijven actief in de deeleconomie roepen de Europese Unie op om de "collaborative economy" te steunen.

Joint lobby at EU by collaborative economy companies @share_NL @digitalarun @OnDemandEconomy @WvNoort @JulietSchor https://t.co/IY3yKNTmkw

— Koen Frenken (@KFrenken) 12 februari 2016

Wat bedrijven als Uber en Airbnb überhaupt met "delen" te maken hebben, staat fel ter discussie. Om deze bedrijven te positioneren tegenover de "commons", komt dit overzicht van de peer-to-peer (P2P) economie van Michel Bauwens ("De Wereld Redden", 2013) goed van pas:

P2P-economie staat voor alle vormen van economische activiteit waarbij gebruikers en producenten rechtstreeks met elkaar in contact staan, al of niet via een (vaak digitaal) platform dat echter de transactie niet volledig controleert maar eerder faciliteert. Binnen de P2P-economie onderscheidt Michel Bauwens twee dimensies: doelstelling en organisatievorm. Die kan ofwel winst zijn of sociaal nut, en centraal of decentraal. De "commons" bevinden zich aan de rechterkant van het kwadrant. Bedrijven die typisch tot de "deeleconomie" worden gerekend, bevinden zich aan de linkerkant. 

De vrees bestaat dat de winstgedreven linkerkant van het kwadrant de op engagement drijvende rechterkant vroeg of laat zal overschaduwen of zelfs opeten. Ook zorgt het op één hoop gooien van deeleconomie en commons ervoor dat bedrijven aan de linkerzijde kunnen gaan lopen met de goodwill die bij het brede publiek bestaat voor de initiatieven aan de rechterzijde.

Persoonlijk denk ik niet dat het zo'n vaart zal lopen. Ik zie peer-to-peer economie als een volwaardig alternatief voor een kapitalistische economie. Het is volgens mij een nieuw paradigma voor economische interactie dat mogelijk werd dankzij de digitale revolutie. Het P2P-paradigma wordt gekenmerkt door het feit dat grootschalige economische interacties mogelijk worden zonder dat die nog hoeven te worden gecontroleerd door een "Trusted Third Party" zoals (verticaal georganiseerde) banken of natiestaten. In plaats daarvan verlopen interacties horizontaal: rechtstreeks of via platforms. Als gevolg van allerlei netwerkeffecten ontstaat in horizontale structuren een totaal andere economische dynamiek, ook wel bekend als zero-marginal cost economics. 

Deze dynamiek zet bekende economische principes helemaal op z'n kop. Er wordt weleens gezegd dat we van de economie van de "schaarste" naar de economie van de "overvloed" gaan. Het is een economische logica die zeer sterk verschilt van de economie die we kennen en die vandaag nog standaard wordt onderwezen aan economiestudenten. Ze wordt onder andere gekenmerkt door de afwezigheid van de unieke, optimale evenwichten (waar klassieke economie net op is gebaseerd); de naturlijke neiging tot monopolie met gevaar van lock-in in suboptimale evenwichten in plaats van concurrentie (opnieuw een fundament van klassieke economie) en het belang van historische en sociale dimensie van economie als gevolg van de padafhankelijkheid en hoge contextgevoeligheid (terwijl klassieke economie eerder toegepaste wiskunde is dan een sociale wetenschap) Klik hier voor een pdf naar een artikel over compexity economics. Steeds meer economen bestuderen vandaag met 21e eeuwse formele tools de economie als een complex adaptief netwerk in plaats van 19e eeuwse wiskunde te gebruiken voor de beschrijving van een economie als een hydraulisch mechanisme. Aan de UGent richtten we om die reden het Complex Systems Institute op.

Omdat paradigma's stabiliteit creëren, is de transitie naar een nieuw paradigma typisch erg moeilijk. Kleinschalige burgerinitiatieven vermogen alvast weinig tegenover de powers that be van vandaag. De diepe zakken van grote spelers zoals Uber en Airbnb laten mogelijk wel toe om die overgang van kapitalistisch naar P2P te faciliteren. Dat die machtige P2P-spelers daarvoor de wapens van de Old Power gebruiken in hun voordeel, zie ik eerder als een noodzakelijk kwaad. Paradigma's versla je nu eenmaal best met hun eigen middelen. 

De spanning tussen "for profit" en "for benefit" P2P-economie is er wel degelijk, maar wat mij betreft niet de relevantste discussie om vandaag te voeren. Waar het vandaag om gaat is een zo ordelijk mogelijke transitie maken van een kapitalistische naar een P2P-economie. Zolang het kapitalistische paradigma overheerst, is die een gemeenschappelijke vijand van alle spelers in het kwadrant. Tot nader kunnen de commons dus alle hulp gebruiken die ze kunnen krijgen. 

Geen enkel paradigma is perfect en ook dit nieuwe economische paradigma zal ongetwijfeld belangrijke spanningen kennen. Maar alle energie in discussie over die toekomstige spanningen steken in plaats van in het begeleiden van een ordelijke transitie van kapitalistisch naar P2P, is als het verkopen van het vel van de beer nog voor die is geschoten. Men probeert de toekomst te reguleren nog voor ze is gemaakt. Laat ons eerst nadenken hoe de regelgeving vandaag kan worden aangepast om horizontaal georganiseerde structuren tenminste de ruimte te geven om te ontwikkelen. De kracht van de grootste van die nieuwe platformen, gekoppeld aan hun "move fast, break things" mentaliteit, heeft er tenminste voor gezorgd dat beleidsmakers het fenomeen niet langer negeren. Dat op zich is al een belangrijke doorbraak die me doet vermoeden dat -althans tot nader order- verstoringen alla Uber en Airbnb voor de commons vandaag eerder een zegen zijn dan een vloek.