Hoe stoppen we de rat race?

In mijn opiniebijdrage in De Morgen stelde ik dat sociale vooruitgang niet langer gaat om loon maar om toegang. Toegang tot een job? Neen, toegang tot deelname aan het maatschappelijk leven. Dat een job zowat de enige manier is om te kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven is net het probleem.

Met deelname aan het maatschappelijk leven bedoel ik dat je iets mag betekenen voor iemand anders, wat meestal neerkomt dat je voor die persoon iets doet, wat als het geen job is ofwel zwartwerk is ofwel in strijd met de voorwaarden van je pensionering of werkloosheid. De reden voor de sterke toename van langdurig zieken is volgens mij niet zozeer dat we teveel werken, maar dat het die hokjes zijn die ons verstikken. Wie in een hokje zit is bang om eruit te vallen, gefrustreerd door de beperkte beweegruimte of radeloos omdat de drempel ernaartoe te hoog is. Een oplossing is dan niet zozeer meer jobs, meer loon of meer verlof, maar alternatieve manieren voorzien waarop mensen volwaardig kunnen deelnemen aan de maatschappij. De deeleconomie biedt wat dat betreft een heel continuüm van mogelijkheden, die soms nog heel dicht liggen bij een traditionele job (zoals Uber-chauffeur) maar vaak ook heel ver daar vanaf (zoals spullen delen op Peerby of koken voor je buren) -Uber en Airbnb zijn maar het topje van een veel grotere en meestal veel goedaardigere ijsberg.

"De structuren passen gewoon niet meer op de realiteit"

Het lijkt alsof er vandaag maar twee opties zijn: ofwel werk je jezelf te pletter op het looprad, ofwel besta je niet (je zit thuis met 1000€ in de maand je in stilte bezig te houden terwijl je van de RVA niet mág participeren aan het maatschappelijk leven op straffe van het verlies van je 1000€). De reden voor die dualiteit was ooit goed bedoeld natuurlijk, het was de manier om de lonen hoog te maken en een opvangnet te voorzien voor wie niet meekon. Maar vandaag is die situatie scheefgegroeid omdat de ruimte tussen beide veel te groot is geworden. De structuren passen gewoon niet meer op de realiteit. Er zouden tussenvormen mogelijk moeten zijn, zodat wie van het looprad valt niet irrelevant wordt en wie op het looprad zit niet wordt opgejaagd door de angst voor irrelevantie. 

Hier een voorbeeld van zo'n tussenvorm. Ik was gisteren op een voordracht over een project rond complementaire munten in Turnhout ("Troeven") en dan hoor je bvb. hoe een simpel parallel geldsysteem wonderen kan doen om mensen die aan de zijlijn staan hun gevoel van waardigheid terug te geven. Zo'n parallelle munt is eigenlijk een vorm van zorgverlening die niet uitgaat van wat je niet meer kan en dat oplost, maar uitgaat van wat je wel nog kan en je toelaat daar op een zinvolle manier nog iets mee te doen. In de officiële economie zijn mensen gewoon productiefactoren, die zoals een kapotte vijs in de vuilbak worden gegooid zodra er iets mee scheelt, omdat het goedkoper is een nieuwe te kopen. Welnu, geef mij maar een maatschappij die ietsjes minder efficiënt is, maar waar je ook als scheve vijs nog een volwaardig leven kunt leiden. We gaan dan misschien de uitkeringen ietsjes moeten verminderen, maar als je in ruil daarvoor een betekenisvol leven krijgt, dan springen we in de toekomst misschien niet langer massaal voor de trein zoals nu. Waarom? Omdat er ruimte is tussen een perfecte vijs zijn en geen vijs meer zijn. 

"In de officiële economie zijn mensen gewoon productiefactoren, die zoals een kapotte vijs in de vuilbak worden gegooid zodra er iets mee scheelt omdat het goedkoper is een nieuwe te kopen" 

Mensen willen niet zozeer een job, ze willen relevant zijn. Maar een job is daartoe tegenwoordig zowat de enige weg. Vandaar dat idee van "toegang" tot het maatschappelijk leven. Soms lijkt het alsof iedereen alleen nog maar bezig is met zijn eigen relevantie te bewijzen, omdat die zo vluchtig is geworden. We ontlenen die relevantie vandaag haast exclusief aan het formele systeem. Dat maakt ons er veel te afhankelijk van, we zijn er de slaaf van geworden in plaats dat het systeem er voor ons is. De hele discussie over of deeleconomie wel zo goed is als wordt beweerd [overzicht], mist dat punt volledig. Ik beweer niet dat deeleconomie een mirakeloplossing is, het is een symptoom en poging tot compensatie voor het falen van onze bestaande structuren. Het debat moet vandaag niet gaan over de deeleconomie, maar over die structuren. De institutionele gap is te groot geworden, dus mensen creëren zelf nieuwe instituties om ze op te vullen. Dat is een verhaal van alle tijden.




Lees ook: "Is het sprookjesverhaal over deeleconomie te eenzijdig?"